همانطور که میدانید کشورمان ایران، دارای آثار و بناهای تاریخی به جا مانده از دوره های حکومتی مختلفی است که تمامی آن ها میراث ارزشمندی برای این مرز و بوم محسوب میشوند. از جمله این بنا ها در دوره کوتاه اما با اهمیت حکومت زند ساخته شده است.
یکی از شهرهای ایران که بیشترین این آثار را در خود جای داده شهر زیبای شیراز است که هر گردشگری در سفر خود میتواند آثار و بناهای گوناگونی از تمامی دوره ها از جمله، صفویه، زندیه، قاجاریه، پهلوی را مشاهده کند و زیبایی و آن را در ذهن خود ثبت نماید. اما دوره زندیه اوج شکوفایی معماری در ایران بوده است و کریم خان زند در طول حکومت و در مرکز فرمانروایی خود بناهای بسیاری را برجای گذاشته است.
در سال 1187 به دستور کریم خان زند، در شهر شیراز، در راسته شمشیرگرها و بخش غربی بازار وکیل، مسجدی زیبا با طرح 2 شبستان ساخته شد. این مسجد باستانی مسجد وکیل یا مسجد سلطانی نام دارد و در زمینی با مساحت بیش از یازده هزار مترمربع قرار گرفته است. مساحت بنای مسجد در حدود 9600 متر مربع میباشد.
این مسجد در مجموعه زند که شامل، حمام وکیل و بازار وکیل میباشد، یکی دیگر از شاهکار های بی نظیر معماری ایرانی با قدمت کوتاه تاریخی است.
در تزیینات تمامی بخش های مسجد وکیل از حجاری و نقوش معماری ایرانی اسلامی، چندین کتیبه با خطوط نستعلیق، نسخ و ثلث، کاشی کاری های هفت رنگ معرق با نقوش گل، ترنج و خطوط اسلیمی استفاده شده است. تمامی این تزیینات و نقوش مطابق بافت معماری سنتی ایران و به دست هنرمندان آن زمان انجام شده است و زیبایی منحصر به فردی دارند.
کاشی کاری های بسیار زیبا در صحن و ایوان مسجد وکیل، متمایز بودن کاشی کاری های این دوره را با دوره های قبل در معماری ایران به وضوح نمایش میدهد و در نوع خود بی نظیرند.
مسجد وکیل مشابه سایر مساجد دارای بخش هایی از جمله: درب ورودی، حیاط و صحن، طاق، شبستان بزرگ، شبستان زمستانی، محراب، منبر، ایوان، دالان، حیاط خلوت و گلدسته میباشد.
مسجد وکیل دارای 2 درب است که درب اصلی یا همان لت بزرگ دارای دو لنگه و ارتفاع هر لنگه بیش از 8 متر و حدودا 3 متر عرض میباشد.
بازشو درب اصلی به سمت دالان هشت ضلعی است. این دالان به خاطر تزییناتی که در سقف آن بکار رفته بسیار چشمگیر است، از جمله این تزیینات میتوان به کاشی کاری با نقش های گل و بته و عبارت مقدس لاالهالاالله با خط کوفی در میان نقش نگاره ها اشاره کرد. در بالای کتیبه درب اصلی نام فتحعلیشاه و پسرش از جنس طلا نگاشته شده و در سال 1306 ساخته شده است.
حیاط اصلی مسجد 360 متر مربع مساحت دارد که کف آن سنگ فرش شده و در وسط آن یک حوض با قطعات سنگی بزرگ خودنمایی میکند.
در وسط ضلع شمالی و جنوبی صحن، یک ایوان با هشت طاق در اطراف آن و در هر یک از اضلاع غربی و شرقی صحن، 11 طاق بنا شده که هر کدام از آنها با کاشی های زیبا و معرق تزیین شده اند. ازاره ها به ارتفاع یک و نیم متر با سنگ های حجاری شده پوشانده شده است.
مسجد وکیل دارای 3 طاق میباشد، هر سه یعنی طاق مروارید، طاق ورودی به شبستان بزرگ و طاق سردر ورودی، از ابهت و زیبایی خاصی برخوردارند به طوری که کمتر بنایی با این شکوه و جلوه در شیراز ساخته شده است.
طاق مروارید که بلند ترین و مهم ترین طاق مسجد است در بخش شمالی مسجد وکیل قرار دارد و دور تا دور آن به یکی از سوره های قرآن به خط ثلث در کتیبه هایی مزین شده است. درلابه لای نقوش کاشی ها، تاریخ سال 1243 را نشان میدهد. در بالای این طاق دو گلدسته به ارتفاع 20 متر و 12 متر پهنا مشاهده میکنید که برای تزیین آن کاشی های بسیار زیبایی به کار رفته است. طاق مروارید چهار سمت دارد که هر طرف آن خود به صورت جداگانه دارای 3 طاق نمای کوچک دیگر با یک شاه تویزه است. معماران خوش ذوق و هنرمند سقف و درزهای آن را با کاشی های هفت رنگ و تزییناتی به سبک هند و مشابه گیاه پوشانده اند. یکی از طاق نماها یک راه رو به سمت حیاط و سه طاق نمای دیگر یک رواق با طول 5 متر را تشکیل داده اند.
درست قرینه طاق مروارید یعنی بخش جنوبی مسجد طاق دیگری ساخته شده است که در زیر آن شبستان بزرگ مسجد وکیل قرار دارد.
زیبایی و معماری 2 شبستان شرقی و جنوبی مسجد وکیل، هر بیننده ای را مجذوب خود میکند. طراحی شبستان جنوبی یکی از شاهکارهای معماری ایرانی به شمار میرود. مساحت شبستان جنوبی در حدود 5000 متر مربع است و دارای چهل و هشت ستون سنگی با طرح مارپیچ میباشد. در این شبستان یک منبر قرار دارد که با 14 پله از جنس سنگ مرمر مراغه ساخته شده است. سنگ های ساخت این منبر به دستور کریم خان زند از مراغه آورده شدند.
به غیر از دهانه مرکزی ورودی، پوشش سایر طاق ها و گنبد آجری است.دهانه مرکزی که کاشی کاری شده است به محراب منتهی میشود. محراب با ازاره سنگی و کاشی و مقرنس کاری مزین شده است. دور تا دور محراب کتیبه های قرآنی از جنس کاشی لاجوردی قرار دارد. تاریخ ساخت کتیبه با تاریخ بنای مسجد وکیل متفاوت است که نظریه های بسیاری در مورد این مسئله بیان شده است. احتمالا محراب برای مسجد دیگری مربوط به دوره صفویه میباشد و به مسجد وکیل منتقل شده یا موقع بازسازی یکی از اعداد تاریخ افتاده است.
در جلوی شبستان بزرگ ایوان طاق رومی را مشاهده میکنید که همچون سایر فضاهای مسجد با کتیبه های کاشی کاری تزیین شده است.
شبستان دیگر که به شبستان زمستانی معروف است، دارای سقف آجری و 12 ستون یک اندازه و مشابه میباشد. ارتفاع هر کدام از ستون ها 5 متر است. شبستان با 500 متر مساحت در پشت رواق شرقی واقع شده و با کتیبه های نوشته شده با آیات قرآن کریم برروی کاشی های خشتی مزین گردیده است.
طراحی مسجد به گونه ای هنرمندانه توسط معماران انجام شده است که به هیچ وجه بازدیدکنندگان تغییر زاویه صحن را با راهروها متوجه نمیشوند و علت این تغییر زاویه از طرفی مطابقت قبله با قبله شرعی و از طرفی دیگر همخوانی نمای ساختمان با درب های فرعی و اصلی بازار وکیل بوده است.
پیرلوتی در سفرنامه خود به سوی شیراز مسجد وکیل را به این صورت توصیف کرده است: امروز خوشبختانه موفق شدم وارد مسجد کریم خان شوم بی شبهه اگر مدتی در این جا بمانم به همه محلهایی که دخول به آنها اکنون بهطور کامل برایم ممنوع است، وارد میشوم. مردم این شهر نسبت به من بسیار ملایم و مهربانند. خطوط و نقوش معماری مسجد، ساده و بیآلایش است، ولی در همه جا، میناکاری و رنگهای سبز و قرمز دیده میشود و این تجمل به حد افراط رسیدهاست هیچ قسمتی از دیوار را نمیتوان یافت که به دقت میناکاری نشده باشد. اکنون در کاخی لاجوردین و فیروزه فام هستیم.
معمار و سازنده مسجد وکیل مشخص نیست و اولین بازسازی این مسجد تاریخی به دوره حکومت قاجار باز میگردد.
این اثر ارزشمند باستانی در روز 18 ماه تیر سال 1311 به شماره 182 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
در این مسجد آثار هنری و تاریخی بسیاری نگهداری میشود که همین مسئله باعث شد در سال 1389 کتیبه ای از جنس سنگ یشم که آیات مقدس آیت الکرسی بر روی آن حک شده است، سرقت شود. این کتیبه بیشتر از 200 سال قدمت دارد. البته توسط بعد از مدتی سارق دستگیر و کتیبه به مسجد وکیل برگردانده شد.
برای دسترسی به مجموعه وکیل و مسجد وکیل میتوانید با اتوبوس در میدان شهرداری و با مترو در میدان نمازی پیاده شوید. یا با سواری شخصی خود به خیابان طالقانی بروید.
به غیر از مجموعه تاریخی وکیل میتوانید از موزه پارس و مدرسه خان در نزدیکی آن بازدید کنید.
دوشنبه 08 مرداد 1403
یکشنبه 24 تیر 1403
دوشنبه 11 تیر 1403
دوشنبه 02 آبان 1401
چهارشنبه 01 دی 1400
سه شنبه 12 مرداد 1400
چهارشنبه 26 خرداد 1400
چهارشنبه 15 اردیبهشت 1400
چهارشنبه 18 فروردین 1400
یکشنبه 17 اسفند 1399
یکشنبه 19 بهمن 1399
یکشنبه 12 بهمن 1399
یکشنبه 21 دی 1399
دوشنبه 10 آذر 1399