استان اصفهان و به ویژه شهر اصفهان از مکانهای زیبایی است که قدمت تاریخی زیادی دارد و همواره گردشگران و تاریخ دوستان بسیاری از ایران و سراسر جهان به این شهر سفر می کنند، تا با دیدن آثار تاریخی و باشکوه آن با تاریخ غنی و معماری بی نظیر ایرانی آشنا شوند.
یکی از زیباترین و باارزش ترین آثار تاریخی ایران، میدان نقش جهان در شهر اصفهان می باشد که از دوره صفویه به جا مانده و در دل مجموعه تاریخی بی نظیر نقش جهان واقع شده است.
نام رسمی میدان نقش جهان، میدان امام است و در گذشته به آن میدان شاه گفته می شد. این میدان زیبا و باشکوه در میان آثار تاریخی اصفهان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و جایگاه والایی دارد. منحصر به فرد بودن این میدان تاریخی موجب شده که هم در فهرست آثار ملی ایران ثبت شود و هم در فهرست میراث جهانی یونسکو به عنوان سومین اثر تاریخی ایران قرار بگیرد.
در چهار طرف میدان نقش جهان بناهای تاریخی با معماری های بی نظیری قرار دارند. از جمله این بناها مسجد شاه یا مسجد امام، کاخ عالیقاپو، سردر زیبا و ارزشمند بازار قیصریه و مسجد تاریخی شیخ لطفالله می باشد که ارزش میدان نقش جهان را بیش از پیش فزونی داده است. بناهایی که گرداگرد میدان نقش جهان قرار دارند، این مجموعه تاریخی را مانند نگینی درخشان در ایران و در جهان شهره خاص و عام نموده اند.
این میدان زیبا در در مجموعه ای به نام دولتخانه صفوی در شمال اصفهان واقع شده و خیابان حافظ در شرق میدان و خیابان سپه در غرب آن قرار دارند. خیابان سپه که به صورت عمودی بر رودخانه زاینده رود احداث شده، از مهم ترین خیابان های اصفهان است که به محور اصلی چهارباغ عباسی منتهی می شود. بازارهایی که گرداگرد میدان نقش جهان قرار دارند به شکل شبکه پیاده، به میدان عتیق که امروزه به آن میدان امام علی گفته می شود و بافت قدیمی اصفهان، می رسند.
در گذشته قبل از اینکه اصفهان به عنوان پایتخت صفویه برگزیده شود، در محل کنونی میدان نقش جهان، باغی با همین نام به وسعت بسیار زیادی قرار داشته و نام آن را از نام شهری در آذربایجان که اکنون به آن نخجوان گفته می شود انتخاب کرده اند. حمدالله مستوفی جغرافیدان و شاعر و تاریخ نویس قرن هشتم اینگونه درمورد اصفهان و نقش جهان گفته است:
"شهری خوش و زیبا است که به آن نقش جهان می گویند و اکثر عمارات و بناهای آن از آجر ساخته شده است."
نامهایی دیگری مانند میدان بزرگ، میدان نو، میدان بزرگ شاهی، میدان سلطنتی، میدان اصلی شهر، میدان شاه، میدان قصر و میدان امام به این میدان زیبا اطلاق شده است.
شاه عباس صفوی به علّت موقعیت جغرافیایی اصفهان، مشکلات متعدد سیاسی و درگیری های بین ایران و عثمانی پایتخت صفویه را از شهر قزوین به اصفهان جابهجا کرد. وی به شیخ بهایی دستور داد که طرحی نو برای شهر اصفهان اجرا کند که با سازمان شهر کهن در تضاد است و میدان نقش جهان حلقه اتصال این دو بافت جدید و قدیم می باشد. این طراحی از بناهای میدان عالی قاپو در قزوین، میدان عتیق در زمان آل بویه در اصفهان و میدان حسن پادشاه در تبریز الهام گرفته است. اما این مکان بر خلاف بناهای پیش از خود، نقطه اوج و نشان دهنده عظمت و اقتدار فرهنگ دوران صفویه می باشد.
در سال 977 هجری در زمان پادشاهی شاه عباس اول باغ نقش جهان وسعت پیدا کرد و بناهای تاریخی مشهوری در اطراف آن ساخته شد.
شاه عباس بافت قدیم شهر را تخریب نکرد. او شهر را در قسمت جنوبی در مسیر رودخانه زاینده رود و چهارباغ گسترش داد. این دوره، دوره طلایی برای شکوفایی نقش جهان و شهر اصفهان به شمار می رود. دو تن از معماران برجسته که نقش به سزایی در ساخت این میدان باشکوه داشته اند، استاد علی اکبر اصفهانی و استاد محمد رضا اصفهانی می باشند که به ترتیب سردر مسجد جامع عباسی و محراب مسجد شیخ لطف الله را بنا کرده اند.
در قرن هفدهم میلادی مصادف با قرن یازدهم هجری که شاه عباس بر تخت سلطنت بود، میدان نقش جهان از بزرگترین میدانهای جهان به شمار می رفت. در این دوره جانشینان او و درباریان برای رژه ارتش، بازی چوگان، اجرای نمایش و چراغانی به مناسبت های مختلف به این مکان می آمدند. دو دروازه سنگی که برای بازی چوگان از آن استفاده می کردند هنوز در شمال و جنوب میدان باقی مانده است.
در قسمت شاه نشین کاخ عالی قاپو نیز شاه عباس به تماشای بازی اسب سواران در میدان می نشست. در دوره های بعد از شاه عباس و در زمان قاجار این بنا مورد بی توجهی قرار گرفت. قسمت های مختلف میدان از تجاوز افغان ها تا استقرار حکومت قاجار تخریب شد و بخشهایی نیز مانند عمارت نقارهخانه در دوره قاجار تخریب شد. از دوره سلطنت رضا شاه تا به امروز، ابنیه این میدان به طور مستمر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته اند. از اقدامات ارزشمند دوره رضا شاه پهلوی که توسط بلدیه با هدف احیای میدان نقش جهان انجام شد، رونق بخشیدن به فعالیتهای شهری و کسب و کار در این میدان بود. در این دوره بازسازی و مرمت غرفههای میدان و استقرار فروشگاه ها و کسب و کارهای مختلف برای بازگرداندن میدان به دوره طلایی خود در زمان صفویه به نحو احسن انجام گرفت.
سیاحان مشهور اروپایی مانند سانسون، شوالیه شاردن از فرانسه، تاورنیه، انگلبرت کمپفر و پی یترو دولاواله که در زمان صفویه و قاجاریه به اصفهان آمده اند در نوشته های خود به خوبی از این میدان یاد می کنند و به طور مفصل ابنیه آن را شرح می دهند.
امروزه، بازار صنوف صنایع دستی اصفهان در اطراف میدان نقش جهان قرار گرفته و همواره توریست های زیادی از آن ها دیدن می کنند. گردشگران با خرید از اشیا زیبایی که هنر دست استادان قلمزن و منبت کار می باشد به رونق اقتصادی شهر کمک شایانی می کنند.
صدای چکش استادان قلمزن درون بازار سنتی از شنیدنی ترین صداهاست که فرهنگ و هنر غنی اصفهان را به رخ جهانیان می کشد.
از سال 1368 تا به امروز به منظور حفظ این اثر ارزشمند و تاریخی، تردد خودروها در قسمت جنوبی ممنوع شد و رفت و آمد به شکل پیاده یا به وسیله درشکه انجام می شود.
در طبقه فوقانی میدان احداث موزه بزرگ اسلامی در حال انجام می باشد و به زودی این میدان بزرگ مکانی برای نمایش آثار اسلامی خواهد شد.
میدان نقش جهان اثری باشکوه و بی مانند در دنیاست که در بین توریست ها از شهرتی چشمگیر برخوردار است. این مجموعه تمام عناصر و نقشهای مذهبی، سیاسی، توریستی اقتصادی و تفریحی را دارد و همواره در آسمان هنر ایران و جهان به زیبایی میدرخشد. به جرات می توان گفت که این میدان به همراه با ابینه هایی که گرداگرد آن قرار دارد از دیدنیترین جاذبههای جهانگردی در دنیاست.
در تاریخ 8 بهمن 1313 میدان نقش جهان به شماره 102 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و در اردیبهشت ماه سال 1358 به شماره 115 جزو نخستین آثار تاریخی ایران بود که در آثار جهانی یونسکو ثبت شد.
ارسن شهری به مجموعهای از ساختمانها گفته می شود که به نیازهای یک شهر پاسخ می دهد. یکی از این ارسن های با ارزش و بزرگ، میدان نقش جهان می باشد. شاه عباس صفوی با انتخاب پایتخت، اصول معماری و شهر نشینی را با بنای میدان نقش جهان آغاز کرد. این میدان به عنوان مرکز و هسته شهر اصفهان قرار گرفت. در آن دوره در این میدان تجمع های زیادی برای مراسم ها و مناسب های مختلف انجام می شد که از آن ها میتوانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
مرکز حکومتی در کاخ عالی قاپو، مرکز اجتماعی در مسجد جامع شهر ، مرکز مذهبی برای تجمع شیعیان در مسجد شیخ لطف الله و مرکز اقتصادی در بازار. به این ترتیب دولتخانه حکومت صفوی به صورت یک مجموعه متمرکز و منظم در این قسمت از شهر با معماری بی نظیری احداث شد.
عرض میدان نقش جهان حدود 165 متر و طول آن از شمال به جنوب بیش از 500 متر است. تناسباتی که در ساخت میدان به کار گرفته شده، یک به سه می باشد که باعث شده آن را بزرگتر نمایش دهد. البته این میدان در گذشته بزرگتر بوده و بازارهایی مانند میدان گنج علی خان کرمان، محور شرقی-غربی (مسجد امام و عالی قاپو)، محور شمالی-جنوبی (مسجد امام و قیصریه) و محور شرقی-غربی دیگری در راستای خیابان چهل ستون به همراه ساختمان های متعددی گرداگرد آن قرار داشته است که تخریب شده اند. بعدها به منظور جلوگیری از رانش تاق، دهانهها، بازارها و تاقهایی به میدان اضافه شدند و آن را کوچکتر از قبل ساختند. دهانه های ساخته شده نیز در زمان شاه صفی به مغازه تبدیل شدهاند.
در بخش پشتی ارسن میدان نقش جهان، باغها و ساختمانهای زیادی قرار داشته که تا مجاورت زاینده رود امتداد داشتند اما اکنون بیشتر آنها تخریب شده و فقط کوشکهای هشت بهشت و چهل ستون و تعدادی دیگر پابرجا هستند. اطراف میدان نقش جهان طاقهایی قرار دارند که جایگزین فضای حجرههای مختلف شده اند. این حجرهها، عمارتهای باشکوه و زیبای دوره صفوی می باشند که در کنار این میدان بنا شده اند.
فضای بیرونی نقش جهان، مانند صحن مساجد که به صورت چهار ایوانی ایران ساخته شده است، به چهار دروازه متصل بود که به مساجد جامع عباسی و شیخ لطف الله، کاخ سلطنتی و بازار قیصریه منتهی میشد. هر کدام از دروازهها بر ضلعی که قرار داشت مسلط بود و این معماری نشان دهنده وحدت بخشی میدان به نهادهای سیاسی، دینی و اقتصادی بود.
برای دیدن زیباترین اثر تاریخی اصفهان به شهر اصفهان سفر کنید و به خیابان استانداری بروید. از آنجا هم از طریق کوچهی پشت مطبخ و کوچههای عمود به میدان، پیاده به میدان نقش جهان بروید. دسترسی از این خیابان به خاطر داشتن پارکینگ برای گردشگران از اهمیت زیادی برخوردار است.
شنبه 06 مرداد 1403
شنبه 09 دی 1402
سه شنبه 30 آبان 1402
سه شنبه 26 مهر 1401
چهارشنبه 24 آذر 1400
یکشنبه 10 مرداد 1400
سه شنبه 25 خرداد 1400
دوشنبه 13 اردیبهشت 1400
دوشنبه 16 فروردین 1400
یکشنبه 17 اسفند 1399
شنبه 18 بهمن 1399
یکشنبه 05 بهمن 1399
شنبه 20 دی 1399
شنبه 08 آذر 1399
شنبه 01 آذر 1399
شنبه 11 مرداد 1399