اجاره ویلا و سوئیت - آپارتمان

روستای جهانی کلپورگان مکانی است که بانوان هنرمند بلوچ هنر چند هزار ساله خود را همچنان حفظ کرده‌اند و آن را به رخ جهانیان میکشند. سفال کلپورگان از هنر سفالگری باستانی در چند هزار سال پیش از میلاد مسیح به جا مانده و سفالینه‌هایی که امروزه در روستای کلپورگان شهرستان سراوان تولید میشود تداوم حیات این هنر پارینه‌سنگی شش هزار ساله را نشان میدهد. کلپورگان اولین روستای ایران است که از سال 2017 میلاد با عنوان روستای جهانی سفال در لیست شهرهای جهانی صنایع دستی قرار گرفته و ویژگی منحصر به فرد آن همه را شگفت زده کرده است. در آذر ماه همان سال جشن ثبت جهانی این روستا انجام شد و رئیس منطقه‌ شورای جهانی آسیا و اقیانوسیه و معاون وی لوح ثبت جهانی روستای سفالگری کلپورگان را به مردم و مسئولان سیستان و بلوچستان اهدا کرد.

روستای گردشگری کلپورگان نام خود را از گیاهی دارویی به نام کلپوره گرفته و فاصله آن تا مرکز شهرستان سراوان تقریبا 25 کیلومتر و با زاهدان 390 کیلومتر در جهت جنوب می باشد. اهالی کلپورگان عمدتا به کشاورزی مشغول هستند و از محصولات آنها میتوان به خرما، انواع سبزی و مرکبات اشاره کرد. غذای محلی این روستا تنورچه است که طرفداران زیادی دارد. سوزن دوزی، لباس محلی بلوچی، حصیربافی، سکه دوزی، زیورآلات سنتی و گلیم بافی از صنایع دستی و سوغات این منطقه هستند.

اما مشهور شدن این روستا تنها به خاطر ساخت اشیا سفالی به سبک سفالگری پیش از تاریخ است. شیوه ساخت سفال هنوز بدون تغییر باقی‌مانده و تنها کارگاه فعال در جهان که روش خود را تماما به همان شیوه ابتدایی انجام میدهد، کارگاه سفال کلپورگان میباشد. بر طبق برخی اسناد تاریخی مشخص شده که هنر سفالگری متعلق به بانوان بوده چون مردان معمولا به کار کشاورزی و شکار مشغول بودند، پس ابداع‌کننده این هنر ارزشمند زنان بوده‌اند. سفال کلپورگان به خاطر شکل ظاهری اش به نام سفال قرمز منقوش شناخته می‌شود.

آنچه روستای کلپورگان را به خاطر هنر سفالگری از دیگر مناطق متمایز کرده عبارت اند از این موارد: هنرمندان برای تهیه سفال از وسایل و ابزار خاصی استفاده نمیکنند و حتی فاقد چرخ سفالگری هستند. همه امور سفالگری به وسیله بانوان بلوچ انجام میشود و مردان تنها به آماده کردن گل و پختن سفال می پردازند. ماده ای که جنبه تزیینی دارد از حل شدن سنگ تیتوک در آب تولید میشود و تنها مواد استفاده شده برای تزئین سفال است. در ساخت اشیاء سفالی هیچ گونه لعابی استفاده نمیشود. طر‌ح‌ و نقش‌سفالینه‌ها به طور معمول از یک دایره توپر و یک دایره توخالی و یک خط تشکیل میشود. نقوش به کاربرده شده روی آنها کاملا نظم هندسی داشته و یادآور نقوش‌ دوره باستان میباشد.

روش ساخت سفالینه در روستای کلپورگان

در روستای کلپورگان به سفال کَپَل و به زنان سفالگر کَپَل کَشان میگویند. خاک سفال‌گری کلپورگان از معدن خاک رس مشکوتان در فاصله 2 الی 3 کیلومتری کارگاه تامین می‌شود. در زمان های گذشته به وسیله سبدهای مخصوصی به نام کچو یا چهارپایان به طرف کارگاه منتقل می‌شد، اما اکنون از بیل مکانیکی استفاده میکنند و برای حمل آن نیز از اتومبیل. به خاطر داشتن مواد خاصی که در خاک وجود دارد در ابتدا رنگ آن خاکستری مایل به سبز روشن شده و بعد از خیس کردن رنگ آن به خاکستری مایل به سبز زیتونی تغییر میکند. مواد موجود در این خاک عبارت اند از اکسید آلومینیوم 30 ـ 20 درصد، اکسید سلیسم 70 ـ 50 درصد، mgo + cuo اکسید مس + منیزیم 2 ـ4 درصد، اکسید تیتانیم آهن دوظرفیتی 1 ـ 2، اکسید پتاسیم و سدیم 1 ـ 3 با درصد 5. مواد سنگ تیتوک نیز که از آن برای تزئین استفاده می‌کنند در منطقه تپه آچار کهوران زابلی پیدا می‌شود و به رنگ سیاه یا قهوه‌ای است. سنگ تیتوک رنگی قهوه‌ای داشته و در دسته سنگ های منگنز قرار میگیرد. در این سنگ اکسید آهن درصد بالایی دارد و دیگر اکسیدها و ناخالصی‌ها به مقدار بسیار زیاد دیده شده که رنگ تیتوک در زمان پخت سیاه شود. بانوان کلپورگانی گِل هاجک را به وسیله سنگ دایره ای شکل مخصوصی می‌کوبند تا نرم و ریزریز شده و بعد از اینکه خاک را الک کردند به همراه آب وارد حوضچه‌ای میکنند و به روش کاملا سنتی به تصفیه آن می پردازند. این آب گل‌آلود از یک الی دو روز در این حوضچه باقی مانده و گل در آن ته نشین میشود. آب را تخلیه می‌کنند و گل را به خوبی ورز میدهند تا برای ساخت سفال آماده شود. بانوان گِل ورز داده‌شده را داخل ظرفی شبیه بشقاب که از جنس سفال است قرار میدهند، کف بشقاب باید تکه پارچه ای از جنس کتان قرار داده شود و سپس با دست، شی دلخواه ساخته میشود. در هنگام ساخت ظروف سفالی انگشت شست پا نقش موتور چرخ سفال را ایفا می‌کند، به این صورت که با انگشت شست ظرفی که در زیر قرار گرفته است را می چرخانند و با کشیدن آن دیواره ظرف سفالی دیگری ایجاد میشود. شاید یکی از علت های اینکه هنرمندان کلپورگان تمایل دارند همان روش سنتی خود را حفظ کنند خاک انعطاف‌پذیر و با قدرت چسبندگی بالای این منطقه باشد. بعد از اینکه ظرف مورد نظر ساخته شد به مدت 10 روز آن را در مقابل تابش نور خورشید قرار میدهند تا به طور کامل خشک شود و پیش از اینکه وارد کوره شود به وسیله رنگ تیتوک آن را رنگ‌آمیزی کرده و نقوش دلخواه را پیاده میکنند. تیتوک را روی یک تخته سنگی که وسط آن مقداری گود است به نام وانک می سایند و به صورت دوغاب تغییر میدهند. از مهمترین نقش‌های محلی که روی سفال شکل میگیرد گُل و چت محیلوک است. این طرح ها معمولا اقتباسی از طرح‌های موجود در طبیعت هستند که در عین حال بسیار ساده و ابتدایی و به صورت نقطه‌نقطه میباشند. ابزاری که این نقاشی‌ها را حک میکند تکه‌ای چوب در اندازه چوب کبریت از جنس چوب درخت خرما است. از دیگر طرح هایی که روی این سفالینه ها دیده میشود زنجیره، درخت خرما و موج است. این طرح ها نشات گرفته از ذهن خلاق بانوان کلپورگان است که به صورت سینه به سینه به آنها منتقل شده است.  نقش هایی همچون چَت که قسمتی از برگهای سوزنی نخل است، میوه درخت داز در زبان محلی کونَرُک، خوشه گندم، گیلو یا همان زنجیر، چُتَل، گیلوی گردین یا گُل، سَرُک نقطه ای که در رأس قرار میگیرد، قفل در زبان محلی کُبل، تِکّوک یا نقطه قرمز، بالوک یا همان پروانه، تکوک گردین نوعی نقش گُل، سرزیح که به حاشیه ای مشکی بر لبه های ظروف سفالی میگویند و نیز نقش ترکیبی، خوشه گندم کونرک از نقوش اصلی سفالگران کلپورگان است.

به طور کلی ابزار کار بانوان بلوچ سه سنگ کوچک، یک سنگ قرمز بزرگ، یک تخته چوب کوچک و یک کاسه آب است که به وسیله آنها اشیا مختلفی همچون کوزه، جام، لیوان، پارچ و کاسه درست میکنند. شیوه ساخت سفال در روستای کلپورگان به دو صورت روش فتیله‌ای یا کویل یا لوله‌ای و روش پینچ (pinch) است. در روش فتیله‌ای در ابتدا پارچه مورد نظر را روی بونو (بشقابی که در ساخت سفال استفاده میشود.) و روی آن گِل میگذارند. گِل را به شکل لوله‌ میسازند و سپس شی ساخته شده را در مقابل نور آفتاب قرار می‌دهند تا به طور کامل خشک شود. این عمل چند روز به طول می انجامد. بعد از اینکه سفال خشک شد آن را به وسیله یک سنگ مخصوص به نام سائنوک مالش میدهند تا سطح بیرونی آن صاف و صیقلی شده و برای طراحی و نقاشی آماده شود. در روش پینچ از یک سینی به شکل بشقاب و دیسک گردان استفاده میکنند. در ابتدا مقداری از گِل را ورز داده و روی پارچه‌ای که روی بونو پهن شده قرار میدهند. سپس حفره‌ای به وسیله انگشت دست میان گِل درست میکنند و به همراه چرخش گِل حفره به وسیله انگشت دو دست کم کم گشاد میشود و دیواره ظرف نیز به تدریج نازک می‌شود. از تکه چوبی به اندازه 20 سانتی‌متر (به نام گل موش) استفاده می‌کنند و دیواره گِل را برای ساخت ظرف مورد نظر حرکت میدهند.

موزه زنده روستای کلپورگان

قدمت تاریخی سفالینه کلپورگان باعث معروفیت آن در سطح جهان شده است. بر اساس شواهد باستان‌شناسی ظروف سفالی که از شهر سوخته کشف شده متعلق به روستای کلپورگان است و به وسیله شتر به شهر سوخته منتقل ‌شده است.

سفالینه‌های بی همتا و شگفت انگیز کلپورگان با شماره ثبت 6472 در تاریخ 7 مهر ماه 1381 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته‌اند.

سازمان میراث فرهنگی برای معرفی و حفظ هنر ارزشمند سفالگری، موزه‌ای در این روستا ساخت. این موزه در زمینی به وسعت 3 هزار و 800 مترمربع و زیربنای 260 مترمربع احدث شد که دارای 4 اتاق در ابعاد متفاوت است و در ساخت این اتاق ها نیز از معماری بومی منطقه الهام گرفته شده و به وسیله آجرکاری‌های زیبا در نمای ساختمان قوس‌هایی ایجاد شده که مشابه آن در مقابر جالق سراوان دیده میشود. از سال 1388 موزه سفال کلپورگان به مکانی هم برای نمایش مراحل تولید و ساخت نهایی سفالینه‌ها و هم آشنایی با فرهنگ منطقه تبدیل شده است. سفالگری به شیوه ابتدایی تقریبا در تمام دنیا از بین رفته اما بعضی نقاط در جنوب‌شرق آسیا بخش هایی از شیوه قدیمی ساخت سفال دیده میشود، به این شیوه به اصطلاح موزه زنده گفته میشود، یعنی در زمان حال می‌توان تشکیل یک اثر باستانی را به صورت زنده تماشا کرد.

در طول سال تقریبا 20 الی 25 هزار نفر از روستای توریستی کلپورگان بازدید میکنند که از این تعداد 7 هزار نفر در نوروز به این مکان می آیند. تبلیغات زیادی برای جذب گردشگر به این روستا انجام شده، اما متأسفانه به متصدیان این امر امکانات مناسبی داده نشده و بانوان این روستا که تعدادشان در حدود سی نفر است تنها از این راه امرار معاش میکنند. رسیدگی به مشکلات هنرمندان بلوچ از رها کردن تمدنی شش هزار ساله جلوگیری میکند.

این هنر آنقدر به همراه خود جذابیت داشته که در چند سال اخیر یک محقق به نام الینا سراینه از فنلاند برای تحقیق سه سفر پی در پی به این روستا انجام داد. در اولین سفر توانست نمایشگاهی به نام سفال کلپورگان در کشور فنلاند برپا کند. در سفر دوم نیز از جمع آوری تمام فیلم‌هایی که از این روستا و شیوه ساخت سفال توسط زنان تهیه کرده بود، یک فیلم 5 دقیقه‌ای جامع مونتاژ کرد. الینا در سفر سوم به همراه سفیر کشور فنلاند راهی کلپورگان شد. این پژوهشگر فنلاندی 60 سال تجربه سفالگری داشت و هدف و انگیزه خود را معرفی، حمایت و حفظ هنر باستانی و با اصالت بیان کرد که حاصل تلاش دستان بانوان سفالگر است.

اقامت در کلپورگان

در سال های اخیر بخش خصوصی همکاری زیادی برای اقامت و اسکان توریست های این منطقه انجام داد و کمبودی از جهت اسکان مسافر وجود ندارد. گردشگران میتوانند از خانه های اهالی روستا استفاده کنند و یا میتوان اقامتگاه بومگردی در سیستان و بلوچستان را انتخاب کرده، تا با مناطق دیگر این استان مانند روستای درک، کوه خواجه و غیره آشنا شوند.