در روزهای پایانی سال و نزدیک به ایام نوروز و شروع سال جدید مردم در تکاپو هستند تا سنت های قدیمی ایران را انجام دهند. و تقریبا از ماه ها قبل برای اجرای آن ها برنامه ریزی میکنند. هر چند این مراسم و آداب از گذشته تا به امروز تغییرات بسیاری داشته است.
از جمله این مراسم نظافت و خانه تکانی، خرید کردن، کاشت سبزه، پنجشنبه آخر سال، پایکوبی حاجی فیروز و عمونوروز، سمنو پزون، کاشتن سبزه، خوردن سبزی پلو با ماهی، تزیینات اماکن عمومی و چهارشنبه سوری و چیدن سفره رنگین نوروز است.
- در مراسم خانه تکانی، معمولا خانم خانه از بهمن ماه به شستشوی وسایل و فرش های خانه، خرید وسایل نو و جابه جایی و تغییرات دکور داخل خانه مشغول میشود. البته هر یک از اعضای خانه نیز در این کار به کدبانوی خانه کمک میکنند. دلیل خانه تکانی هم این است که از دیرباز در ایران باستان مردم معتقد بودند هیچ گونه آلودگی از سال قبل نباید در خانه باقی بماند و سال نو باید در محیطی تمیز و پاکیزه شروع گردد.
- آداب مرسوم دیگر خرید کردن است که هر شخصی با توجه به بودجه و شرایط مالی خود در اوایل اسفند شروع به خرید لباس و وسایل پذیرایی از مهمان میکند. البته خرید شیرینی، میوه و آجیل بخشی از فهرست خریدهای نوروزی است.
- یکی از نمادهای سفره هفت سین سبزه است که از گذشته تا امروز دارای اهمیت میباشد. به همین خاطر کاشتن سبزه یکی دیگر از این رسومات است.
- در قدیم 25 روز قبل از نوروز، بر روی 12 ستون از خشت خام در میدان شهر با دانه ای از غلات سبزه میکاشتند و مردم در روز 13 ام فروردین آنها را میکندند و به جشن و شادی میپرداختند. امروزه این کار انجام نمیشود ولی برخی از خانم های خانه با دانه های گندم، جو، ارزن، لوبیا، ماش یا غله ای دیگر آن را در ظرفی میکارند تا در سفره هفت سین قرار دهند. البته امروزه برخی به صورت آماده و از قبل کاشته شده خریداری میکنند.
- حاجی فیروز مردی است که با لباس سرخرنگ و کلاه دوکی برسر و گیوه های نوک تیز و عمو نوروز مردی است با مو و ریش سفید و کمربند آبی، شال سفید و کلاه نمدی بر سر که هردو چهره های شناخته شده و افسانه ای ایران باستان هستند که در کنار یکدیگر ، تنبک زنان و رقص کنان در خیابان های شهر و روستا آواز سر میدهند و شیرین کاری میکنند و به مردم نزدیک شدن سال نو را نوید میدهند و هر رهگذر هر مقداری که بخواهد به آنها مبلغی پرداخت میکنند.
- یکی دیگر از مراسم آخر سال که هنوز در بین مردم ایران رواج دارد، رفتن به مزار رفتگان و اهل قبور و شهدا در آخرین پنجشنبه سال است. حتی بعضی از افراد سبزه و یا وسایل کامل هفت سین را بر سر مزار میچینند و یا در لحظه تحویل سال در اماکن متبرکه، زیارتگاه ها یا مزار عزیز از دست رفته میروند تا با آنها جشن سال نو را سهیم شوند.
- یکی از خوشمزه های نمادین در سفره هفت سین سمنو است که امروزه به صورت آماده و از قبل پخته شده در دسترس است. اما هنوز در بعضی از شهرها خانواده هایی هستند که دور هم جمع میشوند و با مراسم خاص شهر خود سنت سمنو پزی را انجام میدهند. در این مراسم اعضای خانواده دور هم جمع میشوند و با سر دادن آواز و رقص و پایکوبی شروع به پخت سمنو میکنند.
- چهارشنبه سوری که همچنان پابرجاست و هر شهری به رسم خود انجام میدهد اما اصلی ترین مراسم در این شب که غروب آخرین سه شنبه سال میباشد، روشن کردن آتش، پریدن از روی آتش و جشن و شادی است. معمولا در خانه بزرگترها تمامی اعضای خانواده دور هم جمع میشوند و شب را در شادی و نشاط کنار یکدیگر میگذرانند.
- پختن سبزی پلو در یک شب قبل از سال تحویل یکی دیگر از رسومات رایج که همچنان وقتی در این شب در کوچه های شهر و روستا قدم میزنید عطر خوش آن در هوا پیچیده است. سبزی پلو همراه با کوکو سبزی و ماهی و سیر تازه آماده میشود تا همه اعضای خانواده نوش جان کنند. در قدیم کسانی که از نظر مالی وضعیت بهتری داشتند اقلامی از جمله، روغن، ماهی، تخم مرغ وبرنج را برای مستمندان تهیه میکردند تا آنها نیز بتوانند این سنت را به پا دارند. قدیمی ها و بزرگترها معتقدند که خوردن این غذا در این شب شادی و نشاط به همراه دارد و دل را زنده میکند.
- مهم ترین سنت نوروز که از قدیم پابرجاست، چیدن سفره هفت سین است که با قرار دادن قرآن، شمع و آینه به نیت برکت و روشنایی شروع به برپا کردن سفره میکنند. و بعد از آن هفت نماد سیب، سماق، سرکه، سنجد، سبزه، سمنو و سیر را قرار میدهند. البته بعضی ها در سفره رنگین نوروز ماهی قرمز، گل سنبل، تخم مرغ های رنگی، نان، گلاب و سکه هم اضافه میکنند و سعی میکنند سفره نوروز را به بهترین شکل تزیین و آماده کنند.
بعضی از سنت های قدیمی که مختص یک شهر یا اقوام است و هنوز انجام میشود مثلا:
- در همدان قبل از عید نوروز غذایی از نان خشک و پنیر و گردو تهیه میشود که به آن غذای خضر نبی میگویند و بر این باورند فردی که از این غذا میخورد حضرت خضر نبی بر آن شخص نظر میکند و یا دانه سبزه را از فرد مومنی باید خریداری کنند تا محصولات بیشتری در سال جدید داشته باشند.
- در ورامین 20 روز قبل از عید مراسم سمنو پزون دارند و معتقدند که مردان یا افراد ناپاک نباید به گندم خیس خورده سمنو نگاه کنند.
- در ترکمن صحرا، بعد از تمام شدن خانه تکانی، چوبی که به آن داغدان میگویند را با نخ های سیاه و سفید، منجوق، نظر چشم ، نمک و اسپند تزیین و از بالای درب خانه شان اویزان میکنند و معتقدند این چوب نماد برکت است.
- در ماسال صبح آخرین چهارشنبه سال 7 بار از روی رودخانه میپرند و طلب سلامتی میکنند.
- در قوچان، 17 روز قبل از بهار به صحرا میروند و در محلی سنگی را قرار میدهند، 2 هفته بعد از نوروز به همان محل میروند اگر زیر سنگ گیاه یا حشره ببینند، آن سال را سرشار از برکت میدانند.
در کنار این سنت های رایج، مراسمی وجود دارد که مردم فراموش کرده اند یا کمرنگ تر شده است مثلا تزیین امکان عمومی از جمله دکان های محل کسب و پخش شیرینی و آجیل و خوراکی توسط صاحب مغازه یا دسته آتش افروز روشن نگه داشتن چراغ خانه ها تا روز دوم عید.
چهارشنبه 20 اردیبهشت 1402