یکی از بناهای تاریخی در شهر زنجان، رختشویخانه زنجان است که از مکان های دیدنی و با ارزش این شهر به شمار میرود و امروزه به موزه مردم شناسی زنجان نامیده شده است.
در سال 1307 ه.ش، به دستور شهردار آن زمان زنجان بنام علی اکبر توفیقی زمین رختشویخانه، خریداری شد، سپس 2 برادر بنام های مشهدی اکبر کارهای معماری و مشهدی اسماعیل امور بنایی این مجموعه را عهده دار شدند و به مدت 15 ماه با تلاش های شبانه روزی، ساخت آن به اتمام رسید.
معماری و فضاهای داخلی رختشویخانه:
معماری این بنا به شیوه بناهای اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی با دو فضای مدیریت و فضای اصلی شستشو احداث شده است.
از آجر، سنگ و چوب برای ساخت رختشویخانه استفاده شده که از نظر معماری میتوان آن را با دروازه ارگ و مسجد عباسقلی خان مقایسه کرد، اما از نظر کاربری، ساختمان مشابهی در ایران و جهان دیده نشده است که به منظور شستشوی رخت و لباس ساخته شده باشد.
این رختشویخانه به صورت رایگان و شبانه روزی در دسترس عموم بود.
مخزن آب به روش قرقی اجرا و با ملات ساروج تا ارتفاع 2 متر در کف و دیواره ها آب بندی شده است به طوریکه میتوانستند 740 متر مکعب آب در آن ذخیره کنند. این مخزن حدودا 5 متر عرض و 17 متر طول و 8 متر ارتفاع دارد. بخشی از رخشویخانه به شکل تراس است و زمانی که در آنجا برای تسلط و نظارت مدیر رختشویخانه یک تراس در بالای بخشی از رختشویخانه ساخته شد که معماری آن تقریبا مشابه شاه نشین خانه های اعیانی است. سقف از گنبدهای زیادی شکل گرفته و در انتهای دیوار و طاق سمت جنوبی، پنجره ای برای تبادل هوا تعبیه شده است.
سالن شستشو با مساحتی حدودا 850 متر مربع دارای 11 ستون است که به صورت قرینه فضای داخلی را به 2 قسمت تقسیم کرده و طراحی بسیار زیبا و هنرمندانه ای دارد.
در هر قسمت 4 حوضچه قرار دارد، که حدفاصل آنها مجاری آب قرار گرفته است. هر حوضچه با سنگ های تراورتن حجاری شده، از یکدیگر جدا شده اند و در قسمت زیرین پاشویه ها، فاضلاب از طریق کانال هایی که تعبیه شده، به بیرون از ساختمان منتقل و دفع میگردد.
آب رختشویخانه، از قنات قلعچهه حاجی تامین می گردید.
نکته جالبی که در معماری حوضچه ها وجود دارد این است که انتهای جریان آب، حوضچه اول قرار داشته که برای شستشوی لباس های آلوده و مبتلایان بیماری های خاص استفاده میشد، مجرای دوم و سوم به ترتیب محل شستن لباس های نسبتا تمیز و آب کشی آن ها بوده، و حوضچه چهارم محل شستن ظروف آشپزخانه، و حوضچه آخر که اولین محل خروج آب است، برای تامین آب آشامیدنی کاربرد داشته. معماری ورودی آب و نحوه سرریز شدن آن به هر حوضچه واقعا هوشمندانه انجام شده است که در نوع خود بینظیر است.
علاوه بر ساختمان سنتی و بی نظیر این مجموعه، حیاط آن به مساحت 400 متر مربع با درختان و گل های زینتی تزیین شده است. در قسمت شمالی حیاط 2 اتاق با یک درب قرار دارد که بخش سرایداری بوده و به سالن شستشو وصل میشده است
هدف از ساخت رختشویخانه:
زنجان از دیرباز تا کنون زمستان های سرد و پر برفی را گذرانده است، از این رو شستشوی لباس برای زنان در آن زمان، بسیار سخت بود. به همین خاطر برای تامین آسایش و امنیت زنان به ساخت مکان سرپوشیده در مرکز شهر اقدام کردند. امروزه در بسیاری از خانه ها، یک اتاق برای این شستشوی لباس ها در نظر گرفته میشود که شامل لباسشویی، خشک کن لباس و پارچه و قفسه و دستشویی است.
مدتی بعد از ساخت رختشویخانه، این مجموعه تاریخی در سال 1319در دفتر اندیکاتور اداره ثبت اسناد زنجان، ثبت شد.
کاربری فعلی رختشویخانه زنجان:
در بازسازی های که انجام شده مخزن آب انبار را به نمایشگاه تغییر کاربری دادند. در حال حاضر در این مجموعه وسایل زندگی مردم زنجان، زیورآلات، لباس ها، کوزه، طشت، پارچ، سبد و بند رخت و مجسمه زنان که در حال شستشو هستند، به نمایش گذاشته شده است و به عنوان موزه مردم شناسی برای بازدید عموم مورد استفاده قرار میگیرد.
دسترسی به موزه مردم شناسی زنجان:
برای رسیدن به رختشویخانه باید از طریق خیابان سعدی یا خیابان تازهساز زینبیه وارد کوچه فرهنگ شوید و از آنجا به کوچه رختشویخانه بروید، بنای رختشویخانه در وسط کوچه قرار گرفته است. و بازدید از آن تا ساعت 17 است البته بهتر است از قبل با دفتر نگهبانی تماس بگیرید
برای اقامت در شهر زنجان هم پیشنهاد میکنیم ویلا و اقامتگاه این شهر را اجاره کنید.
چهارشنبه 03 مرداد 1403
با توجه به اینکه سعی شده با ساخت مجسمه ها و ایجاد جریان آب، فضای رختشویخانه با آنچه در گذشته وجود داشته، شبیه سازی و نزدیک بشه، حتما ارزش بازدید داره
یکشنبه 19 آذر 1402