یوزپلنگ ایرانی دست و پاهای بلند، بدنى باریک و کشیده، سینه فراخ و شکم بالا شبیه تازی دارد ولی بر خلاف سگ سانان، سر کوچک و گرد، پوزه ای کوتاه و گوش هایی کوچک و گرد دارد. به طور کلی می توان آن را به سگی با کله گربه تشبیه نمود. رنگ پشت، زرد کم رنگ تا زرد متمایل به قرمز و زیر بدن سفید است. خالهایى گرد، سیاه و توپر و موهایى زبر و نسبتا کوتاه دارد. در یوزپلنگ های بالغ، خال های روی دم در نیمه انتهایی به صورت تدریجی به حلقه هایی تبدیل می شود که سیاه رنگ می باشند و آخرین حلقه پهن تر است.
سر یوزپلنگ کوچک و گرد است و چشمانش در بالاى کاسه سر قرار دارد. خط سیاه زیبایی که به خط اشک مشهور است از گوشه چشمان یوزپلنگ تا اطراف بینى و دهانش امتداد دارد که احتمالا چشمان او را در تابش آفتاب حفظ کرده و در شکار به او کمک می کند. یوزپلنگ بالغ ناخن هایى کند و نیمه تو رفته دارد که برخلاف سایر گربه سانان جمع نمی شوند، البته بچه ها تا شش ماهگی می توانند ناخن ها را جمع کنند.
یوزپلنگ ایرانی از لحاظ فیزیکی در بالغین دارای طول سر و بدن 112 تا 137 سانتی متر، طول دم 64 تا 86 سانتی متر، بلندی شانه ها 71 تا 84 سانتی متر و وزن آن در حدود 34 تا 54 کیلوگرم می باشد. البته جنس نر یوز کمی از جنس ماده بزرگتر است.
یوزپلنگ دارای ستون فقراتی انعطافپذیر، کبد و قلب بزرگ، سوراخ بینى گشاد، ظرفیت بالاى ریه، بدن عضلانى و باریک می باشد که تمام این ویژگی ها آن را به تیزروترین شکارچى جهان تبدیل می کند. یوزپلنگ ایرانی قادر است با سرعت 110 کیلومتر در ساعت بدود.
یوزپلنگ ها از لحاظ رفتار، دارای نظم اجتماعى فوق العاده ای هستند. در ایران مطالعاتى درباره یوزپلنگ صورت نگرفته اما مطالعات انجام شده در آفریقا نشان می دهد که یوزپلنگ ماده به جز زمان هایی که به مراقبت از توله ها می پردازد به تنهایی زندگى می کند. یوز پلنگ نر نیز در مراقبت از بچه ها نقشی ایفا نمی کند. توله یوزپلنگ ها 18 ماه در کنار مادرشان مانده و در طول این مدت که اهمیت ویژه ای برای توله ها دارد، چگونگى شکار و گریز از گزند شکارچیان دیگر مانند پلنگ، کفتار و گرگ را از مادر خود یاد می گیرند.
توله پس از آنکه در 18 ماهگی از مادر جدا شدند امکان دارد که با هم شیران خود حتى تا 6 ماه زندگی کنند. در 2 سالگى، ماده ها دیگر اعضای خانواده را ترک کرده و نرهای جوان با یکدیگر می مانند. در واقع نرها به تنهایى یا همراه با برادران خونى خود زندگى می کنند اما ماده ها به جز زمان بچه داری، تنها زندگی می کنند.
برخى از این گروه ها حوزه ای برای خود تعیین می کنند تا یوزپلنگان ماده را برای جفت گیری به خود جلب نمایند؛ که این حوزه اغلب در مکان های دارای آب و طعمه کافی می باشد.
در فصل جفت گیری، یوزپلنگ های نر برای خود قلمرو مشخص می نمایند که در این دوره میان نرها برای دفاع از مرز قلمرو خود نزاع های خشنی صورت می گیرد.
یوزپلنگ ها معمولاً صبح زود یا غروب به شکار می روند، پس از انتخاب طعمه که معمولا حیوانات ضعیف تر هستند به صورت غیر محسوس به آنها نزدیک شده و پس از اینکه در فاصله 10 تا 30 متری طعمه قرار گرفتند به صورت ناگهانی حمله می نمایند. پس از به زمین زدن طعمه، نخستین کاری که انجام می دهند فشار دادن گلوی طعمه است تا آن را خفه کنند.
یوزپلنگ ها در تعقیب شکار خود نیز قواعدی دارند؛ معمولا طعمه خود را 20 ثانیه تعقیب می نمایند و در موارد نادر این زمان به یک دقیقه می رسد. همچنین در این مدت شکار خود را بیش از 500 متر دنبال نمی نمایند که نزدیک به نیمی از این تعقیب ها موفقیت آمیز می باشد. بعضی مواقع نیز شکارچیان دیگری همچون گرگ طعمه او را شکار می نمایند.
یوزپلنگ ها همچون پلنگ قادر به مخفی کردن طعمه خود نیستند و نمی توانند طعمه را از سایر گوشتخواران پنهان گردانند به همین دلیل پس از خوردن یک وعده، باقی مانده شکار خود را از دست می دهند. اغلب شکارهای یوزپلنگ ایرانی، جبیر، آهو، قوچ و میش، کل، بز و خرگوش وحشی می باشد.
یوزپلنگ ها در بیست ماهگی بلوغ جنسی می یابند و زمان بارداری آنها 95 روز است که تعداد توله ها بین یک تا شش عدد است که در اغلب موارد 4 تا 5 توله به دنیا می آورند. توله ها در هنگام تولد نزدیک به 300 گرم وزن و 30 سانتی متر طول دارند. رنگ آنها خاکسترى تیره و موهاى بلندی بر پشتشان دارند که وجود این موها بسیار سودمند است زیرا که هم به استتار آنها در میان بوته زار های خشک و هم پنهان ماندن آنها از دید شکارچیان دیگر کمک می کند. همچنین موها، توله یوزپلنگ را به رودک که حیوانی مهاجم است شبیه می گرداند که مجددا به در امان ماندن حیوان کمک می نماید. همان طور که قبلا به آن اشاره کردیم توله ها قادر هستند ناخن های خود را تا شش ماهگی جمع کنند که به آنها در بالا رفتن از درخت کمک می نماید.
متاسفانه یوزپلنگ ایرانی به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد به طوریکه اکنون تنها چند ده قلاده از آن در ایران یافت میشود.
یوزپلنگ در مناطق بیابانی در سطح منطقه زندگی می کند و سال هاست که نسل آن در خطر انقراض کلی قرار دارد. بر اساس جدیدترین بررسی های صورت گرفته در حدود 70 تا 100 یوزپلنگ در مناطق حاشیه کویر مرکزی از جمله خارتوران، نایبندان، درهانجیر و میاندشت دیده شده است. این آمار بر اساس نقشه برداری های زمینی و بوسیله 12000 دوربین دید در شب انجام شده است.
آمارهایی که از یوز آسیایی (یوز ایرانی) داده می شود همگی بر اساس حدس کارشناسان می باشد و این حدس و گمان ها جمعیت موجود این گونه را در ایران بین 50 تا 60 قلاده تخمین زده اند. علت استفاده از حدس کارشناسی، مخفی کاری شدید یوزپلنگ و همچنین فراری بودن آن از انسان ها می باشد. گستره بسیار وسیع زیستگاه این حیوان نیز آمارگیری از آن را دشوار نموده است.
بهترین روش آمارگیری از یوزپلنگ در ایران، استفاده از دوربین تله ای می باشد. این دوربین ها نوعی از دوربین های اتوماتیک هستند که با عبور حیوان از جلوی چشمی دوربین، فاصله ای 15 متری را عکس میگیرند. همچنین بر اساس تغییر شدت نور در هنگام عبور حیوان و همچنین درجه حرارت بدن حیوان، حضور آن را تشخیص می دهند. اما قبل از دوربین گذاری ابتدا گذرگاره یوز را با توجه به ردپای به جا گذاشته از حیوان مشخص می نمایند.
اما ویژگی مهمی که باعث می شود تا یک یوز، دو بار ثبت نگردد خال های روی بدن یوزپلنگ می باشد که همچون اثر انگشت انسان ها منحصر به فرد است.
پروژه جدیدی نیز برای بدست آوردن جمعیت یوز ایرانی در استان یزد از دی ماه سال 1390 آغاز شده که به همین منظور انجمن یوزپلنگ ایرانی و انجمن پنترا، 100 دوربین تله ای در زیستگاه های بافق، دره انجیر، آریز و سیاه کوه یزد نصب کرده اند و برای رسیدن به نتایج نهایی می بایست این دوربین ها را در دیگر زیستگاه ها از جمله میاندشت، عباسآباد، نای بندان، راور، خارتوران و پارک ملی کویر نیز نصب کرده و نتایج را گردآوری نمایند.
بررسی های آماری صورت گرفته بر اساس تعداد یوزهای ثبت شده در زیستگاه های استان یزد، برآورد 8 الی 12 یوز در این ایستگاه ها را نشان میدهد که برآوردهای پیشین آنها بین 33 تا 48 یوز در یزد بوده است. همچنین فراوانی کل یوزپلنگ ایرانی در سال 1376، تعداد 50 تا 100، در سال 1383 بین 50 تا 60 و در سال 1387 بین 70 تا 100 یوزپلنگ ایرانی تخمین زده شده بود.
شنبه 22 آبان 1400
سه شنبه 22 تیر 1400
سه شنبه 04 خرداد 1400
سه شنبه 31 فروردین 1400
سه شنبه 26 اسفند 1399
سه شنبه 05 اسفند 1399
دوشنبه 06 بهمن 1399
شنبه 29 آذر 1399
سه شنبه 13 خرداد 1399