در ایران با توجه به شرایط اقلیمی، کبوترخانه هایی معماری و بنا شده که از این برج ها به منظور جمع آوری فضله کبوترها برای استفاده در کشاورزی، دباغی، چرم سازی و ساخت باروت در سراسر کشور به ویژه استان اصفهان و یزد استفاده می شده است.
در اصفهان بالغ بر 3000 برج کبوتر وجود دارد که برخی از آنها در روستای ولاشان می باشد. همچنین در استان یزد و در شهرستان میبد، زیباترین کبوترخانه ها بنا شده است.
کبوترخانه میبد به عهد قاجاریه تعلق دارد و دارای 4000 لانه کبوتر می باشد و به شکل استوانه با ارتفاع 8 متر در جنوب شرقی باروی قدیم شهر میبد ساخته شده است و در سال 1364 در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.
طراحی و عملکرد کبوترخانه ها بسیار جالب و خردمندانه بوده، به طوریکه در جذب کبوتران و خلق زیستگاهی امن برای آنها شگفت انگیز می باشد.
کبوترخانه ها همچون دژهای نظامی از کبوتران در برابر دشمنان آنها حفاظت می کند. ساختار معماری کبوترخانه به گونه ای می باشد که نه تنها در برابر پرندگان شکارچی همچون قوش، جغد و کلاغ بلکه در برابر سایر پرندگان مهاجم راه ورودی به برج وجود ندارد و امنیت کامل را برای کبوتران فراهم آورده است. می توان دقت طراحی کبوترخانه را برای عدم ورود پرندگان مهاجم در حد عالی دانست.
کبوترخانه های بنا شده در سراسر کشور به اندازه 1000 الی 40000 کبوتر ظرفیت دارند. آشیانه کبوتران به گونه ای بسیار زیبا و منظم و از کاهگل ساخته شده اند که در تابستان ها بسیار خنک و در زمستان ها گرم بوده اند.
برای ورود کبوتران به داخل برج، سوراخ هایی در بدنه آن تعبیه شده که تمام آنها یکسان و به یک اندازه می باشند. برای ایجاد این سوراخ ها از تنوشه و یا لوله های سفالی استفاده شده تا اندازه ها یکسان باشند. همچنین قطر این سوراخ ها به گونه ایست که تنها کبوتران امکان عبور از آن را دارند و سایر پرندگان مهاجر قادر به ورود به برج نمی باشند.
همچنین این برج ها به گونه ای بنا شده اند که مانع ورود گربه، روباه، مار، موش و تا حدی انسان می شوند. موش با وجود اینکه نمی تواند مستقیما به کبوتران آسیبی برساند اما با کانال سازی در زیر پی ها، برج را خالی و راهی برای ورود سایر حیوانات و شکارچی ها را فراهم می ساخته است.
یکی دیگر از تمهیدات صورت گرفته برای دفع دشمنان کبوتران، ایجاد بوی برخی از حیوانات همچون گرگ و کفتار و گیاهانی همچون کندر و سراب می باشد. در برخی از این کبوترخانه ها همچون روستای گلپایگان و خمین، سر گرگ و کفتار را در کبوترخانه قرار می دادند.
در مناطق گرم و خشک ایران که آب جریان نداشته، چاه ها و آبشخورهایی را برای سیراب نمودن پرندگان تعبیه می کردند.
این کبوترخانه ها نقش مهمی در اقتصاد ایفا می کرده اند. با استفاده از کود پرندگان این برج ها مرغوب ترین کودها را در کارخانه ها تولید می کردند و همچنین از آنها در صنعت های مختلف همچون صنعت دباغی در چرم سازی و ساخت باروت استفاده می نمودند. به همین جهت شاه عباس صفوی مالیات سنگینی را برای کبوترخانه ها تعیین کرده بود.
معماری داخلی کبوترخانه ها بی نظیر بوده و موجب شگفتی می گردد. عظمت این بناها با توجه به سترگی و شکوه و همچنین فرم ویژه در کنار طراحی سایت های دایره و مقاومت بالا منحصر به فرد است.
یکی از سیاحان فرانسوی در بازدید از ایران در قسمتی از سفرنامه خود در رابطه با کبوترخانه ها این گونه می نویسد : کبوترخانه های عظیم ایران شش بار بزرگ تر از بزرگ ترین پرورشگاه های ماست. این برجها را از آجر بنا می کنند و رویش را گچ و آهک می کشند و در تمام سطوح داخلی دیواره برج از بالا به پایین سوراخ هایی تعبیه شده تا کبوتران در آنها آشیانه کنند.
به نظر می آید که ابن بطوطه مراکشی نخستین فردی باشد که از کبوترخانه ها در سفرنامه خود ذکر کرده است. پس از آن، نزدیک به دو قرن بعد، شاردن فرانسوی در رابطه با کبوترخانه این گونه نوشته است : من عقیده دارم که ایران مملکتی است که بهترین کبوترخانه های جهان در آنجا ساخته می شود. همه اینها برای به دست آوردن کود ساخته شده است و نه برای پرورش و تغذیه کبوتران.
همچنین علاوه بر اینها بسیاری دیگر در رابطه با شگفتی و عظمت و بسیاری ویژگی ها بی نظیر این کبوترخانه ها اظهار نظر کرده اند.
اهمیت کبوترخانه ها در اقتصاد کشور به گونه ای بوده که غازان خان مغول در کنار سایر اقدامات برای احیای کشاورزی ایران، فرمان هایی برای حفظ و بازسازی و نگهداری کبوتران و کبوترخانه ها صادر کرد اما متأسفانه امروزه از اهمیت این بناهای ارزشمند در احیای کشاورزی کشور کاسته شده است.
برای دسترسی به کبوترخانه گلپایگان می بایست به استان اصفهان، گلپایگان سفر نمایید.
چهارشنبه 29 دی 1400
سه شنبه 11 آبان 1400
شنبه 30 مرداد 1400
دوشنبه 14 تیر 1400
چهارشنبه 29 اردیبهشت 1400
یکشنبه 29 فروردین 1400
شنبه 02 اسفند 1399
چهارشنبه 01 بهمن 1399
سه شنبه 25 آذر 1399
یکشنبه 11 خرداد 1399